اختراع و گسترس صنعت چاپ در جهان + سیر تکامل دستگاه های چاپ

در دوران باستان کتاب در انحصار افرادی خاص قرار داشت. یکی از دلایل این انحصار تعداد اندک کتاب ،بود زیرا تولید کاغذ و تهیه نسخه های خطی کتاب بسیار گران و دشوار بود و از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نبود که در دسترس عموم باشد.

علاوه بر اینها سواد اولیه نیز در انحصار افراد خاصی قرار داشت. گردآوری کتاب برای ثروتمندان و فرمانروایان یک سرگرمی بود و به این وسیله آنان ثروتی عظیم گردآوری میکردند نیاز دانش پژوهان که همواره از ثروتی اندک بهره مند بودند موجب شد تا تقاضا برای تهیه دستنوشته های بیشتر، افزایش یابد.

در اروپا در عصر، نوزایی عده دانش اندوزان رو به فزونی گذاشت و دانشگاهها وسعت یافتند و نیاز به کاغذ و نوشت افزار و کتاب افزایش یافت. در نتیجه، اولاً باید ماده ای ارزان برای نوشتن می یافتند. دوم اینکه وسیله ای می ساختند که بتوانند نوشته ها و کتابها را به تعداد مورد نیاز نسبتاً سریع تکثیر کنند.

مسئله تهیه کاغذ با ورود آن از جهان اسلام به اروپا حل شد یعنی از پایان سده چهاردهم و به ویژه قرن پانزدهم میلادی کاغذ به تولید انبوه رسید مسئله تکثیر نوشته ها و کتابها نیز با اختراع چاپ امکان پذیر شد. با استناد مدارک بازمانده از گذشتگان تاریخ چاپ به پنج قرن پیش از میلاد مسیح میرسد یعنی در حدود عصر هخامنشیان در این دوره برای امضای اسناد از مهرهایی استفاده می شده است که از چوب ساخته شده بودند.

این نمونه از قدیمی ترین انواع چاپ و به چاپ چوبی معروف است.

چین خواستگاه صنعت چاپ

چینی ها از نخستین مللی بودند که برای تولید کتاب از صنعت چاپ استفاد  کردند. با توجه به پیچیدگی خط چینی استنساخ کتاب در ،چین، بسیار پیچیده تر از سایر کشورها بود بنابراین در آنجا شیوه هایی جدید به کار گرفتند تا تولید کتاب آسانتر شود. آنان برای تکثیر کتابهای مقدس از قالبهای چوبی استفاده کردند.

چاپ نوشته ها و کتابها با استفاده از قالبهای چوبی در قرن دوم میلادی در چین رایج شد. در آن ،زمان چینیها سخنان فیلسوفان و رهبران دینی خود را با استفاده از این روش چاپ میکردند. به درستی روشن نیست که آیا این روش از کشورهای خاور دور از طریق جاده ابریشم به اروپا رسیده است یا نه! اروپاییان نخست تصاویر قدیسان خود را با استفاده از چاپ با قالبهای چوبی در اختیار مردم قرار می دادند.

چـاپ تصاویر قدیسان با استفاده از قالبهای چوبی در دهه پایانی سده چهاردهم در آلمان و هلند نیز آغاز شد. بعدها زندگی نامه حضرت مسیح و دیگر چهره های مذهبی را نیز با استفاده از این روش چاپ و تکثیر .کردند این کتابها تنها چند صفحه داشتند.

 این نوع چاپ که آن را چاپ قالبی نیز نامیده اند، در زمان اختراع حروف متحرک به وسیله گوتنبرگ به اوج خود رسیده بود و حتی شصت سال پس از چاپ نخستین کتاب به دست گوتنبرگ نیز رایج بوده است.

پیشنهاد مطالعه: معرفی کامل روش چاپ و تکثیر اچینگ (Etching) یا چاپ فلزی + تصاویر و توضیح کامل

یوهانس گوتنبرگ مخترع اولین دستگاه چاپ، که بود؟

چاپ با حروف متحرک در حدود یازده قرن پیش در چین و کره به وجود آمد. ابتدا حروف را با سفال قالبگیری میکردند بعدها در کره قالب ریزی حروف با فلز انجام شد قدیمیترین مطلبی که با استفاده از حروف برنزی در کره به چاپ رسیده متعلق به سال ۱۳۹۷ میلادی است. نیم قرن پس از آن، گوتنبرگ، بی خبر از آنچه در مشرق زمین اتفاق افتاده است از حروف متحرک فلزی استفاده کرد. یوهان گنسفلایش به سال ۱۳۹۷ - م در خانواده گوتنبرگ در شهر ماینس آلمان به دنیا آمد و بعدها گوتنبرگ لقب گرفت شهر ماینس یکی از شهرهای ثروتمند و پراهمیت آلمان بوده است.

 در میان حرفه های رایج در این شهر، زرگری و مهرسازی (فلزی) و سکه زنی بیشتر اهمیت داشت گفته اند که گوتنبرگ زرگر بوده و در کارگاه های ریخته گری حرفه آموخت حرفه ای که بعدها در ریختن حروف برای چاپ بسیار سودمند بوده است گوتنبرگ در سی و سه سالگی به شهر استراسبورگ مهاجرت کرد و در همان زمان کار مطالعه روی اختراع چاپ را آغاز کرد.

او متوجه شده بود که تنها راه ارزان برای تکثیر کردن متون، حروف فلزی است اما برای ساختن این حروف نیاز به پول فراوان داشت. او تلاش کرد تا توجه سرمایه داران را به این کار جلب کند. در نهایت گوتنبرگ با وجود اندک بودن سرمایه با پشتکار و تلاش بسیار هزینه های لازم را برای ساختن اختراع خود فراهم کرد.

او از فردی به نام فوست که میخواست با سرمایه گذاری در چاپ، سود زیادی به دست آورد وام گرفت گوتنبرگ در سال ۱۴۴۲ ـ م، طرح بزرگ چاپ "تورات" را آغاز کرد و در ۱۴۴۵ - م، به اتمام رساند. این "تورات" کـه بـه نـام تورات ۴۲ سطری" معروف است شاهکار فن چاپ به شمار می آید و آغاز فصلی جدید در تاریخ نشر محسوب میشود. متأسفانه فوست چاپخانه را از دست گوتنبرگ گرفت و او در ۱۴۶۸ ـ م، در فقر و تنگدستی دیده از جهان فرو بست.

پیشنهاد معالطه بیشتر: انواع پوشش های روی محصولات، در صنعت چاپ

پیدایش نخستین ماشین های چاپ 

نخستین ماشینهای چاپ، چوبی بودند حروف سربی متحرک با روش کنار هم قرار پس دادن حرف به حرف تا به شکل کلمه و سطر و صفحه به صورت دستی انجام میشد. از مرکبی کردن تصویر حروف با فشار (پرس) روی واسطه ای مانند کاغذ منعکس میشد.

ماشینهای اولیه با دست کار میکردند و قادر به چاپ ۳۰۰ تا ۵۰۰ ورق در روز بودند. تکامل ماشین چاپ ماشین چاپ رفته رفته تکامل یافت بنیامین فرانکلین با ماشین چـاپـی کـار می کردند که دارای قالب چوبی بود، اما پیچ تنظیم فشاری داشت که اعمال فشار مناسب روی فرم چاپی را میسر می کرد.

در اوایل قرن نوزدهم ایرل ماشین چاپ تمام فلزی را ساخت. این ماشین نیز دارای پیچ تنظیم و فشار بود اما نیرویی کمتر برای فشار روی کاغذ لازم داشت. ایزاک آدامز، در سال ۱۸۳۰ - م ماشین چاپ اهرم دار را اختراع کرد. ماشین ، چاپ و وسیله ای اهرم مانند داشت که با آن فرم چاپی بلند می شد و پایین می آمد.

با بلند شدن فرم چاپی آهن فشار (پرس) بر سطح کاغذ عمل چاپ را انجام میداد. در ماشین جدید چاپ مسطح آهن فشار دهنده کاغذ و فرم چاپی به قسمت جلویی ماشین انتقال یافتند. در شکلهای امروزی آن از یک سینی استفاده می شود. ماشینهای چاپ سیلندری را نیکلسون انگلیسی اختراع کرد.

روزنامه تایمز لندن نخستین بار در سال ۱۸۱۴- م از ماشین چاپ سیلندری بخاری استفاده کرد. در این ماشین تکامل یافته ،نیکلسون دواری به کار برده شده بود تا عمل فشار بر کاغذ را در ماشینهایی از نوع چاپ مسطح انجام دهد.

در سال ۱۸۴۷ - م، ریچاردهو نخستین چاپ روتاری (دوار) را در ایالات متحده آمریکا کامل کرد و حمل حروف چاپی را بر روی سیلندر عملی ساخت. مدلهای اولیه این نوع ماشین در هر سیلندر ،چاپ، ۲۰۰۰ نسخه در ساعت تولید می کردند.

در حدود ۲۰ سال بعد نخستین ماشین چاپ آمریکایی لیتوگرافی بـه وجـود آمد که با بخار کار می کرد. در این دستگاه چرخهایی کـه ماشین چاپ را می گرداندند نیروی بخار را به حرکت در می آورد.

در اوایل قرن بیستم نخستین ماشین چاپ افست در ایالات متحده آمریکا ساخته شد. در این ،ماشین تصویر چاپی از سیلندر چاپ مستقیماً بر روی لاستیک سیلندری که مربوط به سیلندر فشار ،بود چاپ میشد و بلافاصله ورق کاغذ از میان ماشین چاپ عبور میکرد تصویر شفافی از سیلندر فشار که تصویر بر روی لاستیک ،آن افست شده بود روی کاغذ چاپ و بیرون داده می شد.

در قرن حاضر ماشینهای ،چاپ به سوی علمی شدن پیش میروند، به طوری مرکب ،کاغذ مواد پلاستیکی ،جدید ،لیزرها فنون کامپیوتر و سایر تولیدات در چاپ رفته رفته آن را از یک صنعت به یک علـم تبـدیـل کـرده که مورد استفاده است.

در هزاره سوم تجهیزات حرف چینی اسکنرهای الکترونیکی، دستگاه های اتوماتیک ظهور فیلم لوحه های چاپ فتوپلیمرهای جدید برای لوحـه هـای چـاپ افست و برجسته ماشینهای حکاکی الکترومکانیک برای سیلندرهای گراوری ماشینهای چاپی که یک کتاب کامل با گذر از میان آن چاپ می شود و ماشین های تمام اتوماتیک صحافی، از دست آوردهای پیشرفت صنعت چاپ در دهه اخیر هستند. در فصل ششم به طور مفصل به مسئله چاپ خواهیم پرداخت.

تأثیرات اختراع چاپ در جهان

صنعت چاپ زودتر از آنچه تصور میرفت توسعه پیدا کرد، به طوری که در مدتی اندک، در زمان حیات گوتنبرگ، شاگردان او چاپخانه هایی را در آلمان احداث و مبادرت به چاپ کتاب کردند بسیاری از شهرهای آلمان دارای چاپخانه شدند و تقاضا برای چاپ افزایش یافت پس از مرگ گوتنبرگ صنعت چاپ به سایر کشورهای اروپایی رشد کرد.

 رفته رفته در کشورهای فرانسه انگلیس کراواسی و هلند نیز چاپخانه هایی به وجود آمد. گرچه چاپ در اروپا یک ودیعه الهى محسوب میشد اما رفته رفته این نگرانی به وجود آمد که ممکن است چاپ به دست عده ای گمراه و بی دین بیفتد، بنابراین تفکراتی علیه چاپ به وجود آمد و سانسور کتابها آغاز شد.

 با وجود ،این چاپ تأثیراتی را که بر تاریخ بشر باید ،بگذارد ،گذاشت با پیشرفت چاپ پیشرفت علوم و فنون سرعت بیشتر گرفت تا زمان اختراع ،چاپ دانش و اطلاعات در انحصار گروهی خاص بود. اختراع چاپ این انحصار را از میان برداشت و موجب شد که مهمترین ماده اطلاعاتی به دست عامه مردم برسد.

 در واقع پس از اختراع ،خط اختراع چاپ، مهمترین تحول فرهنگی تاریخ بشریت است اختراع خط، سنت شفاهی را بـه سـنت کتبی تبدیل کرد. این مسئله موجب حفظ اندیشه ها خلاقیتها و هنر انسان و مکتوب شدن اندیشه های انسان شد. متأسفانه این روند کند و گران بها بود با اختراع چاپ فرهنگ نوشتاری سرعت پیدا کرد و تحکیم یافت و سبب اعتلای فرهنگ و اندیشه انسان و برقراری ارتباط بیشتر میان مردم و اقوام گوناگون شد.

 همچنین اشاعه اندیشه ها از زمان انتشار ،روزنامه ها مجله ها و نشریات ادواری و غیر ادواری شدت یافت. در سده هفدهم مجلات علمی نیز پدید آمدند.

پیش از اختراع ،چاپ برای از بین بردن حاصل تفکرات و اندیشه ها آثار مكتوب را معدوم میکردند اما از اختراع چاپ این امر ممکن نبود زیرا تعداد پس نوشته ها و کتابهای منتشر شده زیاد بود. اصولاً آثار مکتوب گذشتگان بنیان فکری و فرهنگی آیندگان را پی ریزی میکنند چاپ موجب شد تا ارتباط میان گذشته و آینده بشر مستحکم تر شود جوامع و مال از تک فرهنگی به فرهنگ کلی همگانی برسد و جنبشهای آزادیخواهی اکتشافات و اختراعات شعر و ادبیات و هنر جوامع گوناگون به سرعت به سمع و نظر اقوام و ملل دیگر برسد. بنابراین نقش صنعت چاپ در زندگی ،بشر ،مانند نقش عناصری حیاتی هم چون آب یا هواست.

 

مجموعه تخصصی چاپ و بسته بندی های حمزه

منبع: کتاب آشنایی با مبانی چاپ و نشر اثر دکتر فهیمه باب الحوائجی